W sprawach rozwodowych przeprowadzanie dowodu z przesłuchania stron jest co do zasady obligatoryjne.
Rozwiązanie to jest wynikiem tego, ze dowód z przesłuchania stron w sprawach o rozwód odgrywa szczególną rolę, gdyż małżonkowie w tych sprawach wiedzą najwięcej i najlepiej, bowiem łączy się to z intymnym charakterem ich pożycia małżeńskiego.
Jednakże obligatoryjność dowodu z przesłuchania obu stron nie ma charakteru absolutnego.
Ogólne przepisy procesowe dopuszczają możliwość odstępstwa do tej reguły, gdy z przyczyn natury faktycznej lub prawnej możliwe jest przesłuchanie tylko jednej strony.
W swojej praktyce zawodowej spotykam się z tego rodzaju sytuacjami, gdzie Sąd pomija dowód z zeznań nieobecnego na rozprawie żony lub męża i orzeka rozwód.
Ma to zasadniczo miejsce w sytuacji, gdy małżonkowie zgodnie wnoszę o rozwiązanie ich małżeństwa i brak jest pomiędzy nimi jakichkolwiek kwestii spornych czy to co do wysokości alimentów na rzecz dzieci, czy też kwestii władzy rodzicielskiej itp. Przykładowo bywa tak np. wtedy, gdy jedna ze stron mieszka za granicą.
Jednakże w razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa powoda na pierwsze posiedzenie sądowe wyznaczone w celu przeprowadzenia rozprawy, postępowanie ulega zawieszeniu.
W sprawach małżeńskich sąd nie może jednak oprzeć wyroku wyłącznie na uznaniu powództwa, przyznaniu okoliczności faktycznych, a w przypadku zaoczności - wyłącznie na twierdzeniach pozwu.
W każdej sprawie o rozwód sąd zobowiązany jest zarządzić przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron.
W postępowaniu dowodowym sąd zobowiązany jest odebrać oświadczenia małżonków co do: liczby, wieku i płci dzieci żyjących, stosunków majątkowych i zarobkowych obu małżonków, szczególnych obowiązków utrzymania osób niebędących ich wspólnymi dziećmi oraz co do treści umowy majątkowej, jeżeli małżonkowie umowę taką zawarli. Ustaleniu podlegają również okoliczności dotyczące rozkładu pożycia. Ponadto sąd, przed którym toczy się sprawa obowiązany jest ocenić, czy istnieją widoki na utrzymanie małżeństwa, a w razie ich wystąpienia skierować strony do mediacji.
Materia, którą bada sąd w sprawie o rozwód wymaga zatem od stron osobistego stawiennictwa. Strona, która wbrew wezwaniu sądu do osobistego stawiennictwa nie stawi się bez usprawiedliwionych powodów, naraża się na karę grzywny.
Sytuacja się zmienia po przeprowadzeniu postępowania dowodowego. Wówczas wobec niestawiennictwa pozwanego możliwe jest nawet wydanie wyroku zaocznego.
Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 12 maja 1952 r., C 1572/51 (OSN 1953, nr 4, poz. 96), jeżeli pozwany nie żądał przeprowadzenia rozprawy w swej nieobecności ani nie składał w sprawie wyjaśnień ustnie lub na piśmie, a na rozprawę nie stawił się albo mimo stawienia się nie brał udziału w rozprawie, wyrok także w sprawach małżeńskich jest zaoczny, choć zapaść może tylko po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, gdyż w sprawach o unieważnienie małżeństwa i o rozwód bezczynność pozwanego nie może stanowić podstawy do przyjęcia twierdzeń pozwu za prawdziwe.